Oostenrijker Michael Haneke maakte in de jaren negentig furore met een aantal films in eigen land, waaronder Bennys Video en Funny Games, waarna hij zijn producties naar Frankrijk verhuisde en nog meer controverse, lof en afschuw opriep met titels als La Pianiste en Caché. Na een verguisd uitstapje naar de Verenigde Staten voor een remake van zijn eigen Funny Games koos hij Duitsland als nieuwe uitvalsbasis. De eerste film die daar nu uit voortkomt is Das Weiße Band, die Haneke voor het eerst de Gouden Palm op Cannes opleverde. Terecht, want zijn nieuwste is een subtiel, sfeervol meesterwerk.
In het kleine dorpje Eichwald in het noorden van Duitsland vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog doen zich een reeks vreemde, soms zeer nare gebeurtenissen voor die steeds meer beginnen te lijken op een ritueel straffen. Het begint met de dokter die ten val wordt gebracht doordat zijn paard over een tussen twee bomen gespannen draad struikelt. De sterk hiërarchische samenleving van Eichwald blijft overeind, wat onder andere tot uiting komt in de manier waarop de lokale priester zijn kinderen disciplineert. Enkele mannen, het traditionele gezag, houden min of meer de rest van het dorpje onder de duim. Vrouwen en kinderen vinden echter af en toe een uitweg, terwijl er tekenen aan de wand zijn dat de tijden aan het veranderen zijn.
Net zoals eerder slaagt Haneke er weer in om langzaam onder je huid te kruipen en eenmaal daar genesteld krijg je hem niet meer weg. De film is niet zo schokkend als Funny Games of La Pianiste, maar de gebruikelijke drukkende, haast verstikkende sfeer is wederom aanwezig, hoewel minder sterk dan bij laatstgenoemde of Caché. Haneke vertelt het verhaal vanuit het oogpunt van de leraar, die nieuw is in het dorp. Het is voornamelijk zijn relatie met een gouvernante die de film een emotionele warmte en menselijkheid geeft die we van Haneke nauwelijks kennen. De film is daardoor net iets minder ijzig dan zijn voorgaande titels.
Enigszins afstandelijk is de film wel, juist ook door de prachtige, strak belichte zwart-witbeelden, maar de onderhuidse spanning en mysterieuze sfeer zuigen je toch in het verhaal. Het rustige tempo en de onderkoelde emoties laten voldoende ruimte over om na te denken over de betekenis van wat we voorgesteld krijgen, en dat is welkom. Want Haneke roept allerlei vragen op, zonder een eenduidig (of überhaupt) antwoord te geven. Wie zit(ten) achter het mysterieuze geweld in de film? Zijn het de steeds verdachter wordende kinderen en betekent dit dat de film een allegorie is voor de opkomst van het nazisme? Gooien de zich vreemd gedragende (veelal blonde) kinderen het juk van de traditionele heersers van zich af met hun wrede straffen? Het is een optie, maar het bewijsmateriaal is allesbehalve sluitend. Meerdere interpretaties vallen uitstekend te verdedigen. De verschillende mogelijkheden maken van Das Weiße Band een fascinerende film die nog lang na afloop door het hoofd blijft spoken.
