Het afgelopen filmjaar heeft bewezen dat het nog steeds kan; epische Europese films met een budget van tientallen miljoenen euros, die in uitvoering weinig tot niets onderdoen voor het grote Hollywood. Een paar weken terug ging in Nederland het peperdure Italiaanse Baarìa in première en deze week komen er zelfs twee grote Europese films uit. Mr. Nobody van de Belgische regisseur Jaco van Dormael en het Spaanse Agora, een film die niet alleen visueel weet te overdonderen maar ook inhoudelijk een onvergetelijke indruk achterlaat.
Spaanse regisseur Alejandro Amenábar had zijn sporen al ruimschoots verdiend in de filmwereld met Abre los Ojos, de Amerikaanse horrorfilm The Others en het ontroerende Mar Adentro, waarvoor hij de Oscar voor beste niet-Engelstalige film won. Na het grote succes van die kleinschalige film over euthanasie begon hij de voorbereidingen voor wat zijn magnum opus moest worden. Hij verzamelde een voor Europese begrippen astronomisch budget van vijftig miljoen euro en maakte Agora, een film die vorig jaar mei al in première ging in Cannes en nu pas de Nederlandse bioscopen heeft gehaald.
Agora speelt zich af in de vierde eeuw na Christus als het Romeinse rijk definitief uiteen dreigt te vallen. De Romeinen hebben nog wel de macht in het Egyptische Alexandrië maar worden ook daar bedreigd door het opkomende christendom. De film volgt filosofe Hypatia, die zich in de wereldbefaamde bibliotheek van Alexandrië met name bezighoudt met wetenschappelijk onderzoek naar de plaats van de aarde in het universum. De bewust ongetrouwde Hypatia wordt begeerd door twee aanhangers: haar persoonlijke slaaf Davus en leerling Orestes. De situatie loopt uit de hand als de christenen in opstand komen tegen de Romeinse overheersers en Hypatia moet vechten voor haar leven.
Aan ambitie geen gebrek in Agora. Amenábar neemt hier ontzettend veel hooi op zijn vork en heeft het over de gevaren van religieus fundamentalisme, de eeuwig durende strijd tussen religie en wetenschap en de nietige plaats van de mens in het universum. Daarnaast wil de film ook nog eens een ontroerend liefdesverhaal zijn en een accurate hervertelling van de nadagen van het Romeinse Rijk, de opkomst van het christendom en, in een later stadium, zelfs van het judaïsme.
De ambitie van Agora is tegelijk zijn grootste kracht en grootste zwakte. Door zoveel themas in een slechts twee uur durende speelfilm te proppen is het onvermijdelijk dat bepaalde verhaallijnen ondergesneeuwd raken. Daarvan is vooral het liefdesverhaal, dat tegenwicht moet bieden aan de intellectuele dialogen en epische veldslagen, het slachtoffer. De driehoeksrelatie tussen Hypatia, Davus en Orestes is in potentie best interessant, maar valt een beetje weg omdat de rest van de film zo grootschalig is in aanpak.
Maar het overgrote deel van de tijd werkt die ambitie juist in het voordeel van Agora. Het is geweldig om te zien hoe een visionair regisseur als Amenábar de vrijheid en de middelen krijgt om zonder inmenging van buitenaf zijn artistieke visie in beeld te brengen. De inhoudelijke boodschap die Amenábar namelijk predikt is er een die ongetwijfeld controverse op zal roepen. In zijn persoonlijke kruistocht tegen religieus fundamentalisme, laat hij namelijk zien dat in het verleden het christendom en het judaïsme tot minstens even gruwelijke daden in staat waren als de islam nu. Fundamentalisme is van alle tijden, van alle religies en altijd even slecht.
Dit is echter slechts een klein deel van de bijzonder filmervaring die Agora biedt. De film prikkelt de geest, maar zorgt er met een prachtige vormgeving en innovatief camerawerk ook voor dat je ogen tekort komt om alle nuances in je op te nemen. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de geweldige Rachel Weisz, die de film praktisch in haar eentje draagt en ervoor zorgt dat je ook nog wat emotionele binding voelt met wat er op het scherm gebeurt. Dan is het misschien wel waar dat niet alles in de film even goed werkt en dat Amenábar soms worstelt met de narratieve lijn, maar het zou niemand ervan moeten weerhouden deze unieke film te gaan zien. Agora is namelijk episch, meeslepend, filosofisch, avontuurlijk, uitdagend en nog heel veel meer. Zo zie je ze nog maar zelden.
