Lars von Trier kondigde zijn nieuwste film vorig jaar aan met de grap: no more happy endings. Alsof de moorden, slavernij en executies waarmee hij het afgelopen decennium zijn films eindigde zo vrolijk waren. Von Trier gooit er nog een schepje bovenop: in Melancholia zien we het einde van de wereld meteen in de proloog van de film. Los daarvan is hoofdpersoon Justine zwaar depressief. Von Trier zegt met zijn film het effect van een ramp op de menselijke psyche te willen verkennen, maar blijft helaas deprimerend aan de oppervlakte dobberen.
Visueel gezien brengt Von Trier het er beter vanaf. Vooral in de nachtelijke exterieure scènes is de digitale esthetiek om van te smullen. De manier waarop bijvoorbeeld het licht van de lampen rondom het Zweedse kasteel Tjolöholm zacht reflecteert op de huid van de personages is prachtig. De overstilering van de eerste, ietwat abstracte sequentie is dan weer te veel van het goede en bestaat uit lang uitgesponnen shots in extreme slowmotion met daaronder de overdonderende ouverture van Wagners Tristan und Isolde. Alle muziek in de film is afkomstig uit deze opera, waarvan de ouverture regelmatig terugkeert. De zware strijkersmuziek heeft een verstikkende werking, die als dikke stroop over heel wat scènes in de film overdadig is uitgesmeerd.
Von Trier kwam op het idee voor de film tijdens een therapiesessie die hij vanwege zijn eigen depressie bijwoonde. Zijn therapeut vertelde hem dat depressieve en melancholieke mensen in gewelddadige situaties juist kalmer reageren dan normale, gelukkige mensen. Die raken eerder in paniek terwijl depressievelingen toch al van de slechtst mogelijke afloop uitgaan. Von Trier besloot dit idee tot een film uit te werken en koos het einde van de wereld als externe factor om druk op de mensen uit te oefenen. Een blauwe planeet met de naam Melancholia is van achter de zon verschenen en stevent op de aarde af. Volgens de wetenschap gaat de planeet aan ons voorbij, maar niet iedereen vertrouwt op een goede afloop.
Veel verder dan de theorie van zijn therapeut komt Von Trier niet. De eerste helft van de film bestaat uit de bruiloft van de depressieve Justine, die nog enigszins vrolijk aan de dag begint maar steeds verder wegzakt terwijl het feest vordert. Udo Kier is hilarisch als bruiloftplanner die boos wordt op Justine omdat ze met haar gedrag 'zijn' bruiloft verpest en vervolgens elke keer als ze bij elkaar in de buurt komen demonstratief doet alsof ze niet bestaat. Daarmee slaagt hij er af en toe in de loodzware mistroostigheid te doorbreken. Qua belichting is dit het mooiste gedeelte van de film.
De tweede helft draait om Claire, de zus van Justine, die met haar rijke man en zoontje in het kasteel woont waar de bruiloft plaatsvond. Melancholia nadert en Claire belandt in een emotionele crisis doordat ze steeds banger wordt dat de planeten elkaar zullen raken en daarmee al het leven op aarde vernietigd zal worden. Ondertussen blijft Justine redelijk rustig, en ontzettend depressief. Von Trier werkt dit gegeven nauwelijks verder uit, waardoor de film op een gegeven moment niet meer dan wachten op het naderende einde wordt.
Dat is dan nog een lange, vermoeiende en zwaarmoedige zit, die soms aanvoelt als een trage stoomwals van negatieve emotie, niet in de laatste plaats door de zware muziek van Wagner. Het eindresultaat is desalniettemin een hele verbetering ten opzichte van Von Triers vorige film. De misogynie en genitale mutilatie van Antichrist blijven gelukkig achterwege. Een diepere uitwerking van het basisgegeven ontbreekt echter, waardoor de potentie in de kiem wordt gesmoord.
