De verrassing van 2009 was Let the Right One In. De Zweedse film over een gepest jongetje dat bevriend raakt met een vampiermeisje steeg ver boven het bekende horrorgenre uit en werd een ontroerend en bijzonder sfeervol geheel. Regisseur Tomas Alfredson stelde niet de gruwel die bij vampierfilms komt kijken voorop, maar besteedde vooral aandacht aan het uitdiepen van zijn hoofdpersonages en het creëren van een betoverende atmosfeer, waarbij de prachtige cameravoering van Hoyte van Hoytema een belangrijke rol speelde. De film kreeg begin dit jaar een zeer degelijke Amerikaanse remake, maar alle ogen waren toch vooral gericht op Alfredsons nieuwe project.
De zesenveertigjarige Zweed ging met een groot budget en een cast met Britse sterren aan het werk. Zou hij daar een deel van zijn strakke en verfijnde regie voor moeten inleveren? Nee. Met Tinker Tailor Soldier Spy gaat hij zelfs nog een paar stappen verder. De boekverfilming is net zo stijlvol, maar vele malen complexer en intrigerender.
Alfredsons Koude Oorlog-spionagethriller mag op de valreep nog tot de beste films van dit jaar gerekend worden. Opnieuw weet de regisseur een platgetreden genre volledig naar zijn eigen hand te zetten en opnieuw levert dat een film op die zich diep in de kijker kan wortelen. Reken bij deze thriller niet op woeste montage of een bombastische soundtrack. Tinker Tailor Soldier Spy heeft een sluipend tempo dat ruimte biedt voor intrigerende personageverhoudingen, een meeslepend plot en een aantal ijzingwekkend spannende momenten.
Zon moment zit al in de eerste paar minuten. Bij een afspraak op een binnenterras in Boedapest weet je al direct dat er iets niet in de haak is. Het is iets te stil, de camera accentueert een paar blikken die lichtelijk nerveus lijken; het is bijna niet te registreren, maar steeds meer bekruipt je een gevoel van onbehagen. Het vermoeden wordt bevestigd, want voor de Britse spion loopt het niet goed af. Het is het begin van een verhaal gevuld met intriges, dat zich langzaam voor de kijker ontrafelt.
De aanslag zorgt voor een crisis in het hoofdkwartier van de geheime dienst, codenaam het Circus. Langzaam wordt duidelijk dat ergens een infiltrant aan het werk moet zijn geweest, maar zat die in Moskou, of is het iemand binnen het Britse bureau? Gepensioneerd spion George Smiley moet het web van verwikkelingen, dat steeds dikker wordt, zien uit te pluizen.
Het boek van John le Carré werd in 1979 al verfilmd tot een miniserie van 290 minuten. Dat is veel te lang voor een speelfilm, dus moest Alfredson zich beperken tot minder dan de helft, waardoor het geheel soms verraderlijk compact wordt. Schijnbaar moeiteloos schuift Alfredson heen en weer tussen verschillende locaties, in het heden en verleden. Tinker Tailor Soldier Spy is op momenten behoorlijk complex.
Maar het gaat verder, want buiten het steeds ingewikkelder wordende plot, krijgen personages ook nog alle ruimte om zich te ontplooien. Deze zijlijnen onder de oppervlakte worden fijn en subtiel uitgemeten, maar suggereren complete dramas waar normaliter volle speelfilms aan worden besteed. Dat is zonder meer een kwaliteit van Alfredson, maar hier komt ook de rolbezetting in beeld, want die klopt als een bus, tot in de kleinste bijdrage.
Het zijn zonder uitzondering allemaal fantastische acteerprestaties, maar aparte aandacht voor Gary Oldman is op zijn plaats. Als hoofdpersonage George Smiley lijkt hij de hele film geen spier te vertrekken en als koelbloedige oude rot te werk te gaan. Toch zie je zijn onderliggende emoties, en dat komt omdat de man net zo subtiel kan acteren als Alfredson kan regisseren. Vrijwel puur met zijn ogen kan hij een film dragen.
In de kille setting - fraai vormgegeven in jarenzeventigdecors en wederom stijlvol en kalm gefotografeerd door Hoytema - is zo veel gaande dat het nauwelijks haalbaar is om alles er in één kijkbeurt uit te halen. Erg is dat niet, want ook zonder alles te kunnen omvatten is Tinker Tailor Soldier Spy een spionagethriller van grote klasse. Een film die na de aftiteling, als alle losse eindjes aan elkaar zijn geknoopt, blijft intrigeren.
