in Interview
Grijze pakken marcheren blootvoets ritmisch een vrijwel leeg podium over. De choreografie kneedt ze in allerlei geometrische vormen, en vooral de twee achtergrondzangers stelen de show met hun spetterende danspasjes. In het midden van dit alles staat een witharige, achtenzestigjarige poplegende zijn verhaal te doen. American Utopia is hier. Deze registratie van de Broadway-show van David Byrne verschijnt nu op de streamingdiensten.
Zevenendertig jaar geleden legde de inmiddels overleden filmmaker Jonathan Demme de legendarische concertreeks Stop Making Sense van Talking Heads vast op film. Door velen wordt deze registratie gezien als de beste concertfilm aller tijden. Moeilijk aan te tippen dus! Maar American Utopia van oud-bandvoorman Byrne is opnieuw een visueel wonder, mede dankzij de inspanningen van mede-New Yorker Spike Lee, die deze keer plaats neemt in de regiestoel. Behalve sterke songs van het gelijknamige album van Byrne komen ook Talking Heads-klassiekers als 'Burning Down the House' en 'This Must Be The Place' aan bod.
"We drongen erop aan dat er een livepubliek bij zou zijn. Het zorgt ervoor dat wij beter optreden."
David Byrne's American Utopia was een grote hit op het IDFA in november. Een brede bioscooprelease in januari leek dus onvermijdelijk. De tweede golf van covid-besmettingen gooide echter roet in het eten. Filmtheaters sloten de deuren en de releasedatum bleef maar opschuiven. Maar als het publiek niet naar de film kan komen, komt de film naar het publiek. Vanaf maandag is-ie onder andere te zien op Pathé Thuis, en dus belden we met de immer een tikkeltje bedeesde David Byrne zelf. Op droge toon stelt hij de eerste vraag van het gesprek.
"Hallo? Waar zit je ergens?"
In Nederland.
"Ah, oké!"
Hoe gaat het?
"Prima, haha! Maar hier word ik een beetje moe van."
Van interviews of van de pandemie?
"Van corona inderdaad, al is er natuurlijk niet veel wat ik er persoonlijk tegen kan doen. We zien nu op tv beelden van mensen in Australië en Nieuw-Zeeland die lekker buiten komen. Filmzalen gaan daar weer open, en dit en dat. Ik krijg zoiets van: 'Wauw! We hebben dit echt verkloot!' En daar moeten we maar mee leven. Althans, sommigen gaan er dood aan. Maar goed, met mij persoonlijk gaat het prima, dank je."
Kun je wat tijd doorbrengen met anderen?
"Ik leef vooral geïsoleerd, maar er zijn wat vrienden met wie ik afspreek. En mijn dochter woont verderop, net buiten New York, dus ik bezoek haar af en toe. Ik kom genoeg buiten. En ik fiets lekker overal naartoe."
Ja, fietsen zitten ook in het slotakkoord van je film, tijdens de aftiteling. Je bent erg fan bent van fietsen, of niet?
"Haha, ja! Daarmee kom ik bijna overal. Ik doe niet aan mountainbiken of aan, eh, het sportdingetje. Fietsen wordt steeds populairder hier in de V.S., maar nog lang niet zo erg als in Nederland."
Bekijk de afbeeldingOver Nederland gesproken, ik zag je in 2018 live op het Down the Rabbit Hole Festival, toen je met deze show op tournee was.
"O, dat herinner ik me nog! Op dat festival heb ik echt veel lol gehad. Ik ging nog zwemmen in het meertje daar. Haha, dat was wel een beetje modderig."
En nu is deze show een film. Hoe zijn Spike en jij eigenlijk samengekomen?
"Simpel, ik heb hem een berichtje gestuurd. Dat is het voordeel van al een tijdje meedraaien: ik had het telefoonnummer van Spike Lee gewoon. Ik appte hem al toen we begonnen met repeteren voor Broadway. Toen vertelde ik hem dat ik interesse had om hier een film van te maken. Ik vroeg hem: kom je de show bekijken? Dat wilde hij wel. En na twee voorstellingen zegde hij al toe, dus dat was heel erg opwindend, ja.
"Dat is het voordeel van al een tijdje meedraaien: ik had het telefoonnummer van Spike Lee gewoon."
Spike bleef naar de show komen, zodat hij er bekend mee werd. En hij vroeg niet om veel veranderingen, omdat hij de show goed vond werken. Al waren we in het begin nog veel aan het aanpassen voor deze Broadway-versie. Als je het concert op Down the Rabbit Hole hebt gezien, was dat zonder al te veel gepraat tussen de liedjes. Ik heb dat wat meer toegevoegd, om er een lopend verhaal van te maken. Bijna een narratief, want in een theater verwachten mensen dat; een beetje kop, midden en staart. Concertbezoekers komen voor de liedjes en het plezier."
Nu je weer een concertfilm bent gaan maken, moet Stop Making Sense een zesendertig jaar lange schaduw over het project hebben geworpen. Hoe gingen jullie daarmee om?
"Spike was goede vrienden met toenmalige regisseur Jonathan Demme. Eén keertje tijdens het filmen zag ik Spike in publiek naar het plafond kijken. En hij begon Jonathan om zijn zegen te vragen. En hij zei: 'Misschien is dit net zo goed als wat jij hebt gemaakt.' We waren ons heel erg bewust van de hoge lat die die film heeft gelegd voor wat een concertfilm kan zijn. Maar wat we hebben gedaan is ook heel anders, vooral het conceptuele aspect."
Je hebt zelf ook een film geregisseerd, True Stories, en verschillende videoclips. Kun je dan hier de regie goed loslaten en Spike zijn werk laten doen?
"Ik heb niet vaak ingegrepen, nee. Totaal niet. Er zijn een paar momenten, waarop hij een camera op het podium zette, waar ze voor mij in de weg stonden. Dat begreep hij, en hij vogelde een technische manier uit om het met deze camera's alsnog te filmen zoals hij wilde. En soms zie je ons van achteren gefilmd op het podium, dan laat hij een verborgen camera filmen door die muur van kettingen, die om het podium heen hangen. Ik wilde daarop niet te zien zijn. Maar dat was het wel wat betreft mijn bemoeienissen."
Bekijk de afbeeldingIs American Utopia meer bedoeld als een ontsnapping aan het alledaagse leven, of als een tegengif ervoor?
"Voor mijzelf was het zeker een beetje een tegengif. Toen we de concertversie in elkaar aan het zetten waren, kreeg het wel een wat politieke lading. Op Broadway kwam dat nóg meer naar de voorgrond. Voor mij was belangrijk dat ik niet kon blijven zwijgen. We moeten reageren op wat er om ons heen gebeurt. Ik wilde dat doen op een manier die niet aan partijen gebonden is. Ik wilde geen kant kiezen, maar simpelweg praten over belangrijke vraagstukken, en hoe we als mensen samenleven."
"Toen we de concertversie in elkaar aan het zetten waren, kreeg het wel een wat politieke lading."
Toch, als jij tijdens het concert praat, zeg je dingen die dichter bij een bepaalde partij lijken te staan dan bij de andere.
"Tja, in de Verenigde Staten is stemmen zelf in 2020 heel erg politiek gemaakt. Dat is eigenlijk een beetje van de pot gerukt. Ik bedoel: alle politici zouden je moeten stimuleren om vooral te gaan stemmen. Logisch gezien is het onbevattelijk. Ik kan mensen aanmoedigen om te stemmen, en dat is in dit land nog steeds een onpartijdige kwestie. Op papier dan. Politiek gezien is de betekenis ervan afgelopen jaar een beetje veranderd."
En als we het over de muziek gaan hebben: de laatste jaren heb je vooral samengewerkt met allerlei getalenteerde mensen. Van Fatboy Slim en Brian Eno tot St. Vincent en zelfs Homer Simpson. Waarom ben je American Utopia alleen gaan doen?
"In het begin dacht ik juist dat het weer een samenwerking werd met Brian Eno. Zo begon het ook heel erg: hij maakte wat drumtracks, die heel opwindend waren. Die inspireerden me erg tijdens het schrijven. Maar toen liet ik me een beetje gaan, terwijl ik het materiaal aan het bijschaven was. Zo erg dat hij tegen me zei: 'Dit is geweldig, maar het is niet langer mijn ding.' Het was geen samenwerking meer, en dat begreep ik volkomen.
"En het was heel gul van hem om me zijn zegen te geven, zodat het iets heel anders kon worden. Van wat Brian heeft bijgedragen is misschien niet heel veel van overgebleven, hier en daar wat dingetjes alleen. We begonnen samen, maar steeds meer ging ik het roer van het schip overnemen."
Hoe kom je daar dan achter, dat het anders moet worden?
"Toen we muziek aan het inspelen waren, begonnen de liedjes steeds meer aan me te vertellen wat ze wilden worden. De refreinen wilden groter zijn, de coupletten meer ingetogen en wat verder van elkaar vandaan. Dus daar moest ik aan schaven, en andere muzikanten erbij betrekken. Ook producers en mixers en zo. Het is een kwestie van luisteren naar wat de liedjes me vertellen dat ze willen zijn."
Bekijk de afbeeldingIn de show benoem je dat wij als mensen nergens liever naar kijken dan naar andere mensen. Dat je daarom alles behalve de mensen hebt weggestript in deze show. Maar je laat hiermee ook zien wat je kunt bereiken met slechts licht en schaduw, muziek en beweging.
"Annie-B Parson, oftewel de choreograaf, en ik keken elkaar steeds aan. Zo van: 'Ok, we hebben in cirkels gelopen, vierkanten gemaakt en lijnen. Welke opties hebben we nog meer?' We probeerden zo veel figuren en formaties te maken. En dat krijgt een grote emotionele impact, bijvoorbeeld bij dat nummer waar ik aan de ene kant van het podium sta en de rest van de band aan de andere kant. Dat ziet eruit alsof ze me uitdagen. Ze zijn een leger dat op me afkomt, ik een individu. In dit soort beweging en deze manier van opvoeren kun je heel veel dingen lezen als toeschouwer."
In 1986 al, in Trues Stories, heb je een modeshow gefilmd waar we mensen op een rijtje grijze pakken zien dragen. Is daar al je fascinatie voor dit beeld ontstaan?
"Haha, nee. Dat hebben we ontwikkeld op basis van de technische behoeftes van de lichtregie. Ik dacht dat een net pak wel lekker neutraal was, en ik wilde dat iedereen er min of meer hetzelfde uitzag. Niet dat mensen meeliepen in modetrends of uitdrukkingen van individualiteit. En de lichtman zei (in hoog stemmetje, red.): 'In medium grijstoon! Dan kan ik je laten verdwijnen in het donker, en ik kan je laten opvallen door een lamp op je te zetten.' Daar kan hij gewoon het meeste mee doen. Lekker praktisch, dus! Doen we dat."
Bekijk de afbeeldingBij een uitvoering is een livepubliek essentieel, maar is dat ook zo wanneer je een concert op film zet?
"Voor ons heel belangrijk! We drongen erop aan dat er een livepubliek bij zou zijn. Het zorgt ervoor dat wij beter optreden. Een middag hebben we met amper publiek erbij gefilmd, zodat we wat camera's op podium konden zetten, voor wat shots om door de film heen te husselen. Maar bij het meeste wat je ziet is een voltallig livepubliek aanwezig."
Hiermee heb je weer een opzienbarende tournee afgesloten met een concertfilm. Is dit dan ook een logische afsluiting van het optreden zelf, of wil je weer de bühne op?
"Sowieso hoop ik straks weer terug naar Broadway te kunnen, om deze show nog een paar maanden op te voeren. Daarna weet ik nog niet, maar ik heb wat ideetjes. Kiemen van ideeën. Maar ik ben zeker niet van plan te stoppen. Soms verbaas ik mezelf, dat ik dit op mijn leeftijd nog volhoud!"
Lees ook onze recensie van David Byrne's American Utopia.
Zevenendertig jaar geleden legde de inmiddels overleden filmmaker Jonathan Demme de legendarische concertreeks Stop Making Sense van Talking Heads vast op film. Door velen wordt deze registratie gezien als de beste concertfilm aller tijden. Moeilijk aan te tippen dus! Maar American Utopia van oud-bandvoorman Byrne is opnieuw een visueel wonder, mede dankzij de inspanningen van mede-New Yorker Spike Lee, die deze keer plaats neemt in de regiestoel. Behalve sterke songs van het gelijknamige album van Byrne komen ook Talking Heads-klassiekers als 'Burning Down the House' en 'This Must Be The Place' aan bod.
David Byrne's American Utopia was een grote hit op het IDFA in november. Een brede bioscooprelease in januari leek dus onvermijdelijk. De tweede golf van covid-besmettingen gooide echter roet in het eten. Filmtheaters sloten de deuren en de releasedatum bleef maar opschuiven. Maar als het publiek niet naar de film kan komen, komt de film naar het publiek. Vanaf maandag is-ie onder andere te zien op Pathé Thuis, en dus belden we met de immer een tikkeltje bedeesde David Byrne zelf. Op droge toon stelt hij de eerste vraag van het gesprek.
"Hallo? Waar zit je ergens?"
In Nederland.
"Ah, oké!"
Hoe gaat het?
"Prima, haha! Maar hier word ik een beetje moe van."
Van interviews of van de pandemie?
"Van corona inderdaad, al is er natuurlijk niet veel wat ik er persoonlijk tegen kan doen. We zien nu op tv beelden van mensen in Australië en Nieuw-Zeeland die lekker buiten komen. Filmzalen gaan daar weer open, en dit en dat. Ik krijg zoiets van: 'Wauw! We hebben dit echt verkloot!' En daar moeten we maar mee leven. Althans, sommigen gaan er dood aan. Maar goed, met mij persoonlijk gaat het prima, dank je."
Kun je wat tijd doorbrengen met anderen?
"Ik leef vooral geïsoleerd, maar er zijn wat vrienden met wie ik afspreek. En mijn dochter woont verderop, net buiten New York, dus ik bezoek haar af en toe. Ik kom genoeg buiten. En ik fiets lekker overal naartoe."
Ja, fietsen zitten ook in het slotakkoord van je film, tijdens de aftiteling. Je bent erg fan bent van fietsen, of niet?
"Haha, ja! Daarmee kom ik bijna overal. Ik doe niet aan mountainbiken of aan, eh, het sportdingetje. Fietsen wordt steeds populairder hier in de V.S., maar nog lang niet zo erg als in Nederland."
Bekijk de afbeeldingOver Nederland gesproken, ik zag je in 2018 live op het Down the Rabbit Hole Festival, toen je met deze show op tournee was.
"O, dat herinner ik me nog! Op dat festival heb ik echt veel lol gehad. Ik ging nog zwemmen in het meertje daar. Haha, dat was wel een beetje modderig."
En nu is deze show een film. Hoe zijn Spike en jij eigenlijk samengekomen?
"Simpel, ik heb hem een berichtje gestuurd. Dat is het voordeel van al een tijdje meedraaien: ik had het telefoonnummer van Spike Lee gewoon. Ik appte hem al toen we begonnen met repeteren voor Broadway. Toen vertelde ik hem dat ik interesse had om hier een film van te maken. Ik vroeg hem: kom je de show bekijken? Dat wilde hij wel. En na twee voorstellingen zegde hij al toe, dus dat was heel erg opwindend, ja.
Spike bleef naar de show komen, zodat hij er bekend mee werd. En hij vroeg niet om veel veranderingen, omdat hij de show goed vond werken. Al waren we in het begin nog veel aan het aanpassen voor deze Broadway-versie. Als je het concert op Down the Rabbit Hole hebt gezien, was dat zonder al te veel gepraat tussen de liedjes. Ik heb dat wat meer toegevoegd, om er een lopend verhaal van te maken. Bijna een narratief, want in een theater verwachten mensen dat; een beetje kop, midden en staart. Concertbezoekers komen voor de liedjes en het plezier."
Nu je weer een concertfilm bent gaan maken, moet Stop Making Sense een zesendertig jaar lange schaduw over het project hebben geworpen. Hoe gingen jullie daarmee om?
"Spike was goede vrienden met toenmalige regisseur Jonathan Demme. Eén keertje tijdens het filmen zag ik Spike in publiek naar het plafond kijken. En hij begon Jonathan om zijn zegen te vragen. En hij zei: 'Misschien is dit net zo goed als wat jij hebt gemaakt.' We waren ons heel erg bewust van de hoge lat die die film heeft gelegd voor wat een concertfilm kan zijn. Maar wat we hebben gedaan is ook heel anders, vooral het conceptuele aspect."
Je hebt zelf ook een film geregisseerd, True Stories, en verschillende videoclips. Kun je dan hier de regie goed loslaten en Spike zijn werk laten doen?
"Ik heb niet vaak ingegrepen, nee. Totaal niet. Er zijn een paar momenten, waarop hij een camera op het podium zette, waar ze voor mij in de weg stonden. Dat begreep hij, en hij vogelde een technische manier uit om het met deze camera's alsnog te filmen zoals hij wilde. En soms zie je ons van achteren gefilmd op het podium, dan laat hij een verborgen camera filmen door die muur van kettingen, die om het podium heen hangen. Ik wilde daarop niet te zien zijn. Maar dat was het wel wat betreft mijn bemoeienissen."
Bekijk de afbeeldingIs American Utopia meer bedoeld als een ontsnapping aan het alledaagse leven, of als een tegengif ervoor?
"Voor mijzelf was het zeker een beetje een tegengif. Toen we de concertversie in elkaar aan het zetten waren, kreeg het wel een wat politieke lading. Op Broadway kwam dat nóg meer naar de voorgrond. Voor mij was belangrijk dat ik niet kon blijven zwijgen. We moeten reageren op wat er om ons heen gebeurt. Ik wilde dat doen op een manier die niet aan partijen gebonden is. Ik wilde geen kant kiezen, maar simpelweg praten over belangrijke vraagstukken, en hoe we als mensen samenleven."
Toch, als jij tijdens het concert praat, zeg je dingen die dichter bij een bepaalde partij lijken te staan dan bij de andere.
"Tja, in de Verenigde Staten is stemmen zelf in 2020 heel erg politiek gemaakt. Dat is eigenlijk een beetje van de pot gerukt. Ik bedoel: alle politici zouden je moeten stimuleren om vooral te gaan stemmen. Logisch gezien is het onbevattelijk. Ik kan mensen aanmoedigen om te stemmen, en dat is in dit land nog steeds een onpartijdige kwestie. Op papier dan. Politiek gezien is de betekenis ervan afgelopen jaar een beetje veranderd."
En als we het over de muziek gaan hebben: de laatste jaren heb je vooral samengewerkt met allerlei getalenteerde mensen. Van Fatboy Slim en Brian Eno tot St. Vincent en zelfs Homer Simpson. Waarom ben je American Utopia alleen gaan doen?
"In het begin dacht ik juist dat het weer een samenwerking werd met Brian Eno. Zo begon het ook heel erg: hij maakte wat drumtracks, die heel opwindend waren. Die inspireerden me erg tijdens het schrijven. Maar toen liet ik me een beetje gaan, terwijl ik het materiaal aan het bijschaven was. Zo erg dat hij tegen me zei: 'Dit is geweldig, maar het is niet langer mijn ding.' Het was geen samenwerking meer, en dat begreep ik volkomen.
"En het was heel gul van hem om me zijn zegen te geven, zodat het iets heel anders kon worden. Van wat Brian heeft bijgedragen is misschien niet heel veel van overgebleven, hier en daar wat dingetjes alleen. We begonnen samen, maar steeds meer ging ik het roer van het schip overnemen."
Hoe kom je daar dan achter, dat het anders moet worden?
"Toen we muziek aan het inspelen waren, begonnen de liedjes steeds meer aan me te vertellen wat ze wilden worden. De refreinen wilden groter zijn, de coupletten meer ingetogen en wat verder van elkaar vandaan. Dus daar moest ik aan schaven, en andere muzikanten erbij betrekken. Ook producers en mixers en zo. Het is een kwestie van luisteren naar wat de liedjes me vertellen dat ze willen zijn."
Bekijk de afbeeldingIn de show benoem je dat wij als mensen nergens liever naar kijken dan naar andere mensen. Dat je daarom alles behalve de mensen hebt weggestript in deze show. Maar je laat hiermee ook zien wat je kunt bereiken met slechts licht en schaduw, muziek en beweging.
"Annie-B Parson, oftewel de choreograaf, en ik keken elkaar steeds aan. Zo van: 'Ok, we hebben in cirkels gelopen, vierkanten gemaakt en lijnen. Welke opties hebben we nog meer?' We probeerden zo veel figuren en formaties te maken. En dat krijgt een grote emotionele impact, bijvoorbeeld bij dat nummer waar ik aan de ene kant van het podium sta en de rest van de band aan de andere kant. Dat ziet eruit alsof ze me uitdagen. Ze zijn een leger dat op me afkomt, ik een individu. In dit soort beweging en deze manier van opvoeren kun je heel veel dingen lezen als toeschouwer."
In 1986 al, in Trues Stories, heb je een modeshow gefilmd waar we mensen op een rijtje grijze pakken zien dragen. Is daar al je fascinatie voor dit beeld ontstaan?
"Haha, nee. Dat hebben we ontwikkeld op basis van de technische behoeftes van de lichtregie. Ik dacht dat een net pak wel lekker neutraal was, en ik wilde dat iedereen er min of meer hetzelfde uitzag. Niet dat mensen meeliepen in modetrends of uitdrukkingen van individualiteit. En de lichtman zei (in hoog stemmetje, red.): 'In medium grijstoon! Dan kan ik je laten verdwijnen in het donker, en ik kan je laten opvallen door een lamp op je te zetten.' Daar kan hij gewoon het meeste mee doen. Lekker praktisch, dus! Doen we dat."
Bekijk de afbeeldingBij een uitvoering is een livepubliek essentieel, maar is dat ook zo wanneer je een concert op film zet?
"Voor ons heel belangrijk! We drongen erop aan dat er een livepubliek bij zou zijn. Het zorgt ervoor dat wij beter optreden. Een middag hebben we met amper publiek erbij gefilmd, zodat we wat camera's op podium konden zetten, voor wat shots om door de film heen te husselen. Maar bij het meeste wat je ziet is een voltallig livepubliek aanwezig."
Hiermee heb je weer een opzienbarende tournee afgesloten met een concertfilm. Is dit dan ook een logische afsluiting van het optreden zelf, of wil je weer de bühne op?
"Sowieso hoop ik straks weer terug naar Broadway te kunnen, om deze show nog een paar maanden op te voeren. Daarna weet ik nog niet, maar ik heb wat ideetjes. Kiemen van ideeën. Maar ik ben zeker niet van plan te stoppen. Soms verbaas ik mezelf, dat ik dit op mijn leeftijd nog volhoud!"
Lees ook onze recensie van David Byrne's American Utopia.
