Andrej Tarkovski's Andrej Roebljov, over de beroemde 15e-eeuwse icoonschilder, is één van de grootste, zo niet de grootste, films over kunst ooit gemaakt. En geen lichte kost: de film is niet biografisch, duurt ruim drie uur en is vrijwel helemaal in zwart-wit geschoten. Maar obscuur of verwarrend is 'ie niet. In min of meer samenhangende hoofdstukken reizen we met de tobbende jonge monnik Roebljov door het middeleeuwse Rusland: een wereld vol armoede, wreedheid, oorlog, geloof en bijgeloof. Geduldig absorbeer je de ene scène na de andere, zonder te weten waar het allemaal toe leidt, onvoorbereid op de emotionele uppercut aan het einde. In het zinderende slothoofdstuk ziet Roebljov een volmaakt kunstwerk - een enorme kerkklok - tot stand komen onder de onervaren, maar bezielde leiding van een klokgieterszoon. Je voelt hoe hij geïnspireerd raakt door het pure kunstenaarschap van de jongen. En dan, na al dat zwart-wit, bloeit ineens de kleur op in het scherm en zwelt de muziek aan, terwijl de camera negen minuten lang over de details van Roebljovs iconen glijdt. The End. Verpletterend ontroerend, maar waarom? Ja, er komt iets naar boven dat drie uur lang bezonken is. Maar godsamme kraken als ik kan zeggen wat dat precies is.

Ik ga ook niet doen alsof ik de film begrijp - want dat doe ik niet. Maar ik kan niet anders dan diepe bewondering hebben voor de bravoure, het vakmanschap, de enorme ballen van de filmmaker. Want het klópt gewoon. Hoe en waarom? Geen idee. Misschien moet ik de film vaker zien. Wat geen straf is, want zelden heb ik een film gezien die visueel zo zelfverzekerd is, als je begrijpt wat ik bedoel.

Ja, begrijp ik zeker! Tarkovski blinkt uit in eenvoud en helderheid, daaraan herken je de ware meester. Hij is niet bezig je op het verkeerde been te zetten, hij wil je niet eens ergens over laten nadenken, maar hij raakt je via zijn beelden met een diepere waarheid die nergens wordt uitgesproken. En die ik dus, beperkt als ik ben, hier ook niet kan neerpennen.

Ik gebruik de term 'meesterwerk' niet vaak, maar Synecdoche, New York, mijn beste Kenji, is een meesterwerk - ook al kan ik dit immense kunstwerk maar amper bevatten. De film vertelt het verhaal van een theaterregisseur die in een enorm pakhuis in New York, met een grote groep acteurs tot zijn beschikking, zijn eigen levensgeschiedenis naspeelt. Het eindresultaat is een soort Droste-effect van verhalen en levens, waarbij tijd en narratief ongrijpbaar zijn en als vloeistof lijken te bewegen. Op een gegeven moment zegt de regisseur over het stuk: 'It's a play about everything.' Dat ook is Synecdoche, New York. De film laat zien wat we zijn: sterfelijke, eenzame wezens, die lijden, die dingen kapot maken, maar tegelijk tot zoveel mooist in staat zijn. De film werkt als een soort absurde spiegel. Als ik de recensie van Roger Ebert lees ( die de film eind 2009 de beste van het decennium noemde) of zelfs de Wikipedia-pagina, besef ik dat veel me ontgaat en dat ik niet de intelligentie of de woorden heb om te benoemen waaróm Synecdoche, New York zo goed is. Maar als de film me zó beroert, doet dat er dan werkelijk toe?

Ik heb 'm voor de gelegenheid zitten kijken, onder niet bepaald ideale omstandigheden. En ik wist na een kwartier dat dit precies het soort film is dat we bedoelen. Ik begreep er geen hout van, maar ik wist wel dat 'ie goed was. En dat ik 'm nog een keer wil zien, en er dan nog steeds weinig van zal snappen. In ieder geval heb ik Philip Seymour Hoffman nooit beter zien spelen. Maar een meesterwerk? Ik weet het nog niet. Kaufman heeft ook een waarheid te pakken, en hij laat je op briljante wijze delen in zijn Weltschmerz. Maar ik mis de directheid, en het vertrouwen in de vorm, die ik wel vind bij een rasfilmer als Tarkovski. Kaufman is er nog niet. Of ik ben er nog niet, dat ligt eigenlijk meer voor de hand. Snel nog eens kijken dus.

Un Chien Andalou is de Moeder van alle Mindfucks (ja, dit is er dus wél eentje). Uitgebracht in 1929, zestien minuten lang (dus integraal op YouTube!) en nooit overtroffen. Boze jonge Surrealisten Luis Buñuel en Salvador Dalí maakten de film om de ingekakte burgerij te verwarren, te vervreemden en af te stoten - wat trouwens niet lukte, want de eerste reacties waren schijnbaar nogal positief. Aan de film, die als een koortsdroom van de hak op de tak springt, is ook expres geen touw vast te knopen. Maar de beelden zelf zijn glashelder en staan niet alleen bol van seks, dood en verderf, maar ook van humor en verbeeldingskracht. Het begin, waarin een wolk die voor de maan trekt ineens een scheermes is dat de oogbol van een vrouw (eigenlijk een kalf) opensnijdt, is terecht legendarisch. En dan de hand met daarin een gat waar mieren uit krioelen: Cronenberg mocht willen dat 'ie het had verzonnen! Een welbesteed kwartiertje filmkijken, beloofd.

Psychedelische seks en geweld anno 1929. Verplichte kost voor iedere filmliefhebber. Jij noemt Cronenberg, maar nog duidelijker zie ik een lijn van dit duo naar David Lynch. Stel je toch voor dat zij samen een film hadden kunnen maken. Hoe gezellig zou dat zijn geweest?

Je zou zo'n beetje het hele oeuvre van David Lynch in dit lijstje kunnen opnemen - de beste man is een meester in het fucken met je mind. Maar als ik er slechts eentje mag kiezen, ga ik voor Lost Highway - misschien wel Lynch's raarste film. Gekte en schizofrenie vormen de belangrijkste thema's van de film, maar Lost Highway is in de kern zélf schizofreen en krankzinnig, met wetmatigheden en logica die linea recta afkomstig lijken uit een droom. Of beter gezegd: uit een nachtmerrie. Want boven alles is Lost Highway een psychologische horror. Én een zeer doeltreffende waarschuwing voor de gevaren van glazen salontafels.

Tja. Geen betere mindfucker dan Lynch natuurlijk. En ik vind het nog een sympathieke vent ook. Maar ik heb geen trek om Lost Highway nog eens te zien. Het is me tegenwoordig te mager, al die bizarre inventiviteit, en het 'sfeertje' waar de fans zo dol op zijn (en ik vroeger ook). Het bestaat allemaal omwille van zichzelf, ik word er op geen enkel niveau wijzer van. Wat verder niet erg is, maar dan kijk ik intussen toch liever naar iemand anders dan Bill Pullman, de saaiste acteur ter wereld.

De plot van Survive Style 5+ is, net als alle bovenstaande films overigens, nauwelijks uit te leggen. Maar dat doet er vrij weinig toe. Het is een ervaring, een Skittles-koortsdroom, die genreconventies overboord gooit en gewoon zijn eigen plan trekt. De film vertelt vijf verhalen die op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken hebben. We volgen onder meer een man die na een hypnose denkt dat hij een vogel is, een giechelende reclameproducente die in haar hoofd ongepaste commercials afspeelt en Vinnie Jones als huurmoordenaar die mensen (én broccoli) tot vervelens toe vraagt wat hun 'function in life' is. Maar dit is geen malligheid om de malligheid; wanneer de eindtitels over het scherm rollen, blijkt de film je ongemerkt beslopen te hebben voor - jawel, daar is ie weer - een emotionele uppercut. Alleen al de moeite waard vanwege de sets, kleuren en heerlijke soundtrack.