Met de verfilming van Achtste-groepers Huilen Niet vindt voor het eerst een boek van de populaire kinderboekenschrijver Jacques Vriens zijn weg naar het bioscooppubliek. Het is een moeilijk jaar voor de elfjarige Akkie. Ze staat voor een hectische periode met de Citotoets en de keuze voor een middelbare school in het vooruitzicht. Het stoere meisje heeft voetballen als grootste passie. Na een ongeluk op het voetbalveld sturen haar ouders haar voor de zekerheid naar de dokter. Ze wordt doorverwezen naar het ziekenhuis waar bij de jonge scholiere leukemie wordt geconstateerd. Akkie begint met goede moed en een positieve instelling een zwaar gevecht tegen de slopende ziekte. Onder leiding van de vrolijke juf Ina probeert de klas een manier te vinden om Akkie te steunen, zodat ze op tijd beter is om voor het laatst in een voetbalwedstrijd van de basisschool te schitteren. FilmTotaal sprak uitgebreid met de makers.

Auteur Jacques Vriens

Achtste-groepers Huilen Niet is gebaseerd op het gelijknamige boek van Jacques Vriens, wiens totale oeuvre inmiddels ruim zeventig titels beslaat. Begin jaren negentig werd Vriens als onderwijzer geconfronteerd met kanker toen zijn leerling Anke de diagnose leukemie gesteld kreeg. “Je maakt natuurlijk wel eens heftige dingen mee in een klas,” legt Vriens uit, “maar erger dan een kind dat dood gaat, kan eigenlijk niet.” Op de scholen waar de auteur nog regelmatig komt, bestaan tegenwoordig mappen met protocollen waarin beschreven staat hoe om te gaan met een ernstige ziekte. “Die hadden we niet in mijn tijd en ik vraag me af of ik zo’n map gebruikt zou hebben. Ik heb gewoon mijn hart gevolgd.” In de klas sprong hij open en creatief met de situatie om. Zo ging de leerkracht wekelijks met enkele leerlingen naar het ziekenhuis. Als Anke tussen haar chemokuren door weer even naar school mocht, verzon hij met de klas iets geks. Ook maakten ze op school en in het ziekenhuis cassettebandjes met moppen en verslagen om elkaar op de hoogte te kunnen houden.


Vriens omschrijft Anke als een ontzettend leuk kind. “Ze was weliswaar niet uitgesproken populair, maar lag wel heel goed in de groep.” Met haar ouders, die erg ontroerd waren door de film, heeft Vriens nog steeds contact. Het was nog niet zo’n eenvoudige opgave om een boek over Ankes ziekte te schrijven. Dit heeft dan ook nog jaren geduurd, vooral omdat Vriens moeite had met het vinden van de juiste toon en benadering. “Ik ben zeker zes keer opnieuw begonnen. In het begin was het te veel. Ik zat er veel te dicht bovenop. Dan was het te melodramatisch en wilde ik het juist rustig en ingehouden hebben.” De omslag kwam toen Vriens zich realiseerde dat hij af moest van het idee dat hij een boek aan het schrijven was over doodgaan. Het moest juist uitgaan van de dynamiek van een schoolklas die iets ingrijpends meemaakt. “Het gaat over een klas en een meisje in het ziekenhuis. Om afstand te kunnen bewaren heb ik van de meester een juf gemaakt en het meisje Akkie genoemd. Zo ging het niet over Anke, maar eigenlijk ook weer wel.”

Voor de verfilming is Vriens een hechte samenwerking aangegaan met scenariste Karin van Holst Pellekaan. Vriens licht toe: “Ik heb steeds meegelezen en commentaar gegeven.” Er waren wat de auteur betreft slechts twee mogelijkheden. “Je kunt zeggen: ‘hier is het boek en zoek het maar uit’, maar dan zit je later in de bioscoop en denk je ‘nou, nou’. Of je doet actief mee waarbij je bereid bent te luisteren naar de scenarist en regisseur en zij naar jou.” De kinderboekenauteur is ervan overtuigd dat zijn doelgroep best een groot incasseringsvermogen heeft. “Als ik nu oud-leerlingen uit die tijd spreek dan hoor ik dat ze zich nu pas bewust zijn van wat er toen allemaal is gebeurd. Kinderen hebben blijkbaar een soort schild waardoor het minder heftig binnenkomt.” Hij blijft zich verbazen over de reacties van ouders op zijn boeken. Zo kreeg hij eens een brief van een moeder die haar man verloren had. Haar dochter voelde intens verdriet maar kon niet huilen om het verlies van haar vader. De moeder legde een boek van Vriens in huis en werd ’s nachts door haar huilende dochter gewekt. “De moeder bedankte me dat door het boek haar dochter voor het eerst gehuild had. Het meisje had maandenlang in een kramp gezeten. Soms realiseer je je als kinderboekenschrijver niet wat je aanricht.”

Regisseur Dennis Bots

In het jaar 2000 kreeg filmmaker Dennis Bots het boek Achtste-groepers Huilen Niet door Jacques Vriens toegestuurd. De twee hadden in de jaren ervoor al dikwijls contact gehad over mogelijke verfilmingen van Vriens’ werk. Bots herinnert zich nog dat op de eerste pagina Vriens de tekst ‘het is net een film’ had geschreven. “Ik heb het in een adem uitgelezen en besloot toen gelijk dat het mijn grootste droom was om er een film van te maken,” vertelt Bots. Het duurde nog een behoorlijke tijd voordat hij zichzelf in staat achtte aan de verfilming te beginnen. “Ik wilde er een bepaalde integriteit en beleving aan meegeven. Het was een project waarvan ik wist dat ik het wilde doen, maar waar ik nog niet klaar voor was.” Toen twee jaar geleden Bots’ vader aan de gevolgen van kanker overleed, begon het project weer te kriebelen. “Ik wist dat ik toen iets moest doen met dit mooie verhaal over iemand met kracht en levenslust.’’ Toch kan Bots zijn verfilming van de jeugdroman los zien van de dood van zijn vader. “Ook hij heeft net als Akkie zijn ziekte met kracht en optimisme tegemoet gezien, maar ik wilde voorkomen dat ik het verhaal van mijn vader zou vertellen.”


Het belangrijkste was het vinden van een scenarioschrijver die Akkies verhaal op de juiste manier naar het witte doek kon vertalen. “We vonden het evenwicht van het verhaal heel belangrijk, anders zou het te sentimenteel of te verdrietig worden. Het was mijn doel om vooral puur en oprecht te zijn. Voor mij is het een verhaal over hoop en hoe de klas met de situatie omgaat.” Een belangrijk instrument hierbij was de beeldtaal die de filmmaker hanteerde. ‘”Als er in het begin nog niets aan de hand lijkt en Akkie vrolijk met haar klasgenoten het voetbalveld onveilig maakt, dan is de camera energiek. Uiteindelijk wordt ze uit de realiteit gehaald en komt ze in de volwassen wereld - het ziekenhuis - terecht. De camera komt tot stilstand en de kleuren worden net iets killer. Omdat het ziekenhuis haar nieuwe wereld wordt en Akkie hierin kleur aanbrengt, worden de kleuren langzaamaan weer vrolijker en gezelliger.” Daarnaast probeerde Bots de zaak enigszins te relativeren door zware momenten af te wisselen met grappen of luchtigere scènes.

De regisseur is geen groentje als het gaat om het filmen voor de jeugd. Naast televisiewerk voor volwassenen werkte de regisseur mee aan series en films als Zoop, Spangas en Het Huis Anubis. Volgens hem is er een stijgende lijn te bespeuren in kwaliteit en aanbod van de producties voor kinderen. “Kinderen lezen nog steeds en bij Anubis merkte ik dat we een hele schare trouwe fans hadden die erg met de serie en films meeleefde.” Bots heeft geprobeerd zijn verfilming van Achtste-groepers Huilen Niet iets tijdloos mee te geven. De kinderen bezoeken de zieke Akkie bijvoorbeeld in het ziekenhuis en hangen niet verveeld achter de webcam. Bots legt uit: “Ik vind dat kinderen eigenlijk veel te snel moeten opgroeien tegenwoordig. Het leuke van Anubis was dan ook het fantasyelement. In dit genre kunnen kinderen nog echt kind zijn.” Bots is daarnaast van mening dat maatschappelijk relevante thema’s als kanker en avontuur prima samen kunnen gaan. “Het hoeft er allemaal niet zo hard aan toe te gaan. Bij de Carry Slee-verfilmingen is er bijvoorbeeld vaak sprake van een sterk verharde maatschappij.”

Hoofdrolspeelster Hanna Obbeek

De jonge Hanna Obbeek kreeg het acteren met de paplepel ingegoten. Ze is de dochter van actrice Johanna ter Steege, die in Achtste-groepers Huilen Niet ook haar moeder speelt. Hanna speelt de brutale Akkie, een stoer meisje dat van voetballen houdt en tussen de jongens wel haar mannetje staat. Ze krijgt te horen dat ze aan leukemie lijdt en moet worden opgenomen in het ziekenhuis. Hanna vond het helemaal niet vreemd om met haar eigen moeder te spelen. “Ik vond het juist wel makkelijker omdat je elkaar goed kent,” vertelt de kortgewiekte Hanna, die pas sinds enkele weken geen pruik meer draagt. Ze ziet wel in dat met een acterende moeder ze wel enige voorsprong heeft op andere jonge acteurs. Zo wist ze hoe het er op de set en bij castings aan toe ging, omdat ze wel eens met haar moeder meeging. De jonge actrice heeft niet zo veel last van jaloezie of scheve blikken van haar leeftijdsgenoten. “Ze snappen heus wel dat je echt wel wat moet kunnen.”


Voor de scènes in het ziekenhuis werd veel samengewerkt met kinderen die daadwerkelijk een strijd moeten leveren tegen kanker. Hanna heeft veel met deze kinderen gepraat. “Ik kan me niet helemaal voorstellen hoe het moet zijn om zo ziek te zijn,” legt ze uit. “Dat weet je pas als het je zelf overkomt. Ik speel het alleen maar. Wel snap ik Akkies gedrag heel goed. Ze wil doorzetten en beter worden. Soms zegt ze dat ze zich beter voelt, terwijl dat helemaal niet zo is.” Hanna beseft heel goed dat het heel fijn is dat ze alleen maar een rol speelt, vooral wanneer ze van familie en patiëntjes hoort hoe drastisch hun leven veranderd is door de ziekte. Veel van hen hadden ook het boek gelezen, waarin ze veel van hun eigen situatie herkenden.

Het dragen van een kapje over haar eigen haar is nooit een optie geweest. “Regisseur Dennis Bots zei dat het veel te lang zou duren in de make-up en dat het bovendien te heet en te ongemakkelijk zou zijn. Het was voor mij óf de film doen en kaal worden óf geen film en lang haar houden,” aldus Hanna. De scènes werden niet altijd in chronologische volgorde geschoten, maar het kapsel van Hanna onderging drie fasen: lang, kort en helemaal kaal. Tussendoor werden er ook nog hele plukken uitgeknipt. Hanna was er eigenlijk al heel snel uit dat ze de film wilde maken. Als ze aan de kinderen in het ziekenhuis dacht, betekende het afscheren van haar lange blonde lokken slechts een kleine opoffering. “Het is een mooi persoonlijk verhaal en dat haar groeit wel weer aan,” verklaart de dertienjarige nuchter. Ze vindt het bovendien goed dat hele schoolklassen de film gaan zien. “Er zullen vast kinderen stoer gaan doen, maar het is een hele erge ziekte met ernstige gevolgen.” Ze hoopt vooral dat kinderen en ouders na het zien van de film er meer over na gaan denken.

Actrice Eva van der Gucht

De rol van juf Ina wordt gespeeld door de Vlaamse actrice Eva van der Gucht, die ook in ons land in diverse televisieseries en films te zien is geweest. Tijdens haar vuurdoop in het voor een Oscar genomineerde Iedereen Beroemd! heeft Van der Gucht in sneltreinvaart het filmacteren geleerd. “Het was het eerste wat ik deed. Ik zat nog op de Kleinkunstacademie in Amsterdam,” herinnert Van der Gucht zich. “Ik vaarde toen compleet op intuïtie en de regisseur.” Van de technische kant van het filmen had ze totaal geen kaas gegeten. De actrice heeft wel het idee dat ze in Nederland nog in een andere categorie valt dan in Vlaanderen. “Hier lig ik nog heel erg in het komedielaatje. Wat ik in Nederland voor tv heb gedaan, zoals S1ngle en [i[Walhalla[/i] was toch vooral komisch.” Van der Gucht probeert altijd de vrolijke kant van het leven op te zoeken. “Ik kan me niet voorstellen dat een mens een dag leeft zonder gelachen te hebben of een grapje te maken. In iets spelen waar geen humor in zit zou ik niet kunnen.”


Ook in haar rol voor Achtste-groepers Huilen Niet heeft de Vlaamse geprobeerd zoveel mogelijk humor te leggen. Er zaten hiervoor genoeg aanknopingspunten in het script. Voor Van der Gucht is humor een instrument om te voorkomen dat alles zo loodzwaar wordt. Juf Ina is een opgewekt mens dat overal zo lang mogelijk het positieve van in probeert te zien. “Ik werd gebeld en in het script stond: Juf Ina met tussen haakjes ‘vijfenvijftig jaar’. Dus ik dacht: prima, dan speel ik iemand van vijfenvijftig. Maar uiteindelijk kon het ook gewoon een jonger iemand zijn. Haar man is overleden aan kanker en dat kan ook jonge mensen overkomen.” Regisseur Dennis Bots was blijkbaar enthousiast genoeg over Van der Gucht om die leeftijd aan te passen. De tragische kant van de lerares wordt slechts kort benoemd. Omdat het om een bijrol ging, moest Van der Gucht de achtergrond van haar personage laten doorschemeren in kleine gebaren. “Die kleine aarzeling als ze weer een ziekenhuiskamer binnenstapt. Het gevoel van ‘hier gaan we weer’. Ik probeerde me bij bepaalde scènes voor te stellen dat zij ook een jaar lang naast het bed van haar zieke man heeft gezeten. Het is voor haar bekend terrein.”

Een onderwijzeres heeft wel iets moederlijks. Van der Gucht heeft echter al vaker de moederrol op zich genomen. “Misschien is het dat kloeke Vlaamse waardoor ze denken dat ik iets moederlijks heb. Mijn rol baseerde ik op een combinatie van twee leraren van de middelbare school. Ina is niet gefrustreerd. Na tien jaar in het onderwijs gaat ze er nog helemaal voor.” Op de leeftijd van Akkie kreeg Van der Gucht onderwijs van de nonnen, wat ook wel doorschemert in haar bijrol van juf Ina. “Ze is wel een beetje streng. Als ze zegt: ‘doe die telefoon weg’ en het gebeurt niet, dan pakt ze hem daarna ook echt af. Dat is misschien die katholieke non in mij. Anderen zullen het wellicht vervloeken, maar ik ben heel blij met mijn strenge opvoeding. Vooral de discipline heeft me heel erg goed gedaan.” Deze komt ook van pas bij het uitvoeren van haar werk als actrice. “Je wordt verwacht om op tijd te zijn en je tekst te kennen, anders kan je niet spelen.” De Vlaamse is binnenkort te zien in Tot Altijd, de tweede speelfilm van Nic Balthazar, die eerder het indringende Ben X afleverde. Deze biopic gaat over het leven van politicus en MS-patiënt Mario Verstraete die ervoor koos om zelf een einde aan zijn leven te maken, vlak nadat euthanasie in België gelegaliseerd was. Na twee films over ernstige ziektes, waarbij ze weliswaar veel lol heeft gehad met haar collega’s, is Van der Gucht inmiddels wel weer toe aan iets luchtigers.

Lees ook de recensie van Achtste-groepers Huilen Niet.