Een uurtje zuidelijk van Oslo ligt voor de Noorse fjordenkust een eiland dat een roemruchte geschiedenis herbergt. Bastøy was vanaf het begin van de twintigste eeuw een correctiefaciliteit voor ontspoorde jongens. Het vormt het toneel voor het intrigerende King of Devil’s Island waarin de opstandige tiener Erling langzaamaan het gezag ondermijnt en een opstand inleidt. Regisseur Marius Holst was in ons land om er met FilmTotaal over te spreken.

Je begon ruim twee jaar geleden aan deze film en je kon rekenen op een uitstekende internationale ontvangst. Hoe kijk je er nu op terug?
Hij kwam vorig jaar rond Kerst uit in Noorwegen. We hadden een opmerkelijk groot publiek voor dit type film. We konden het van tevoren niet goed inschatten, want het gaat over een donker onderwerp. Bovendien was het voor Noorse begrippen een enorm project.

Is de geschiedenis van Bastøy bij de Noren erg bekend?
Niet echt. De oudere generaties zijn er misschien mee bekend. Ze kennen meer de verhalen dan dat ze het bewust hebben meegekregen. Het is trouwens nog steeds een gevangenis. In 1953 is de instelling van naam veranderd omdat haar reputatie aan diggelen lag. Tot aan de definitieve sluiting in 1970 is het een instelling voor jongens geweest. Tegenwoordig is het de eerste ecologische gevangenis ter wereld en heeft het een meer idealistisch concept. Nogal het tegenovergestelde van wat het vroeger ooit was.

De archiefbeelden die tijdens de aftiteling getoond worden zijn fascinerend.
Die beelden komen uit de jaren dertig en werden door de instelling zelf gefilmd. Het was propagandamateriaal om een idealistisch beeld te schetsen van wat ze wilden zijn. Met de blik van nu is het behoorlijk intimiderend.

De beelden doen bizar genoeg ook denken aan beelden uit het Duitsland van de jaren dertig en veertig.
Toen de instelling rond 1900 werd gesticht haalden ze hun inspiratie uit heel Europa. Het was gestoeld op moderne ideeën waarmee je dit soort jongens het beste kon corrigeren. Een dergelijke gesloten gemeenschap vervalt al snel in fascistische praktijken. De associaties met nazi-Duitsland is dus niet zo vreemd. Maar ik zie ook verbanden met de katholieke kerk. Vooral als het gaat om het verborgen machtsmisbruik, waarbij de mensen aan de top van de hiërarchie de andere kant op kijken.

Hoe ben je bij het verhaal en de film betrokken geraakt?
Ik wist vanuit mijn jeugd wel het een en ander over het eiland. Na het maken van mijn debuutfilm ben ik research naar Bastøy gaan doen. Toen werd ik mij bewust van de rechten die in die tijd voor de jongens golden. Je sprak volwassenen niet tegen. In dit geval ging het om zo’n vijftig jongeren die tegen de gevestigde orde opboksten. Ik kwam steeds meer te weten over het regime en hoe de boel daar gerund werd. Ik vond het een erg sterk onderwerp voor een film. Vooral het idee dat te veel macht corrumpeert. De onderdrukte die een vuist maakt tegen de onderdrukker. Dit is vandaag de dag nog steeds relevant, dus het is nog steeds de moeite waard om dit verhaal te vertellen. Onrechtvaardigheid kan ontzettend goed in film verbeeld worden. Dit is niet voor niets een thema in veel gevangenisfilms.

Zijn de personages gebaseerd op bestaande personen?
We hebben ze moeten bedenken. Toch hebben we weinig gefictionaliseerd. Het systeem en de werkwijze van de instelling liggen erg dicht tegen de werkelijkheid aan. Ze werden daadwerkelijk op deze manier gestraft, maar ook het seksueel misbruik vond plaats. We wilden wat deze aspecten betreft zo dicht mogelijk bij de waarheid blijven. De jongens hebben we gebaseerd op verhalen en dagboeken, maar we moesten ook onze verbeelding gebruiken om de personages te laten kloppen. Zo wisten we dat Erling iets flink fouts gedaan moest hebben. Hij werd niet voor niets naar Bastøy gebracht.

In jouw film is hij de aanjager van de oproer.
We weten niet of dat echt zo gegaan is. De betrokken jongens stonden na het voorval niet uitgebreid in de kranten. Erling heette niet echt zo, maar is gebaseerd op een soortgelijke jongen. Olav bijvoorbeeld is gebaseerd op een man die er begin jaren dertig van zijn tiende tot zestiende zat. Ik heb met hem gesproken toen hij ver in de tachtig was.

Hoe heb je Zweed Stellan Skarsgård als het hoofd van de instelling weten te strikken?
Noren en Zweden kunnen elkaar prima verstaan. Het zijn haast twee dialecten. We gebruiken zeer dikwijls Zweedse acteurs voor onze films. Ik heb al jaren terug met Stellan over dit project gesproken toen het nog maar net in ontwikkeling was. Hij was altijd mijn eerste keus. Ik wilde iemand die een natuurlijke autoriteit uitstraalde, maar ook zekerheid, veiligheid en een bepaalde mate van lafheid kon laten zien. Ik wilde een gelaagde acteur die niet alleen maar de sadist uithing.

Maar het is natuurlijk ook lekker om zo’n grote naam aan boord te hebben.
Natuurlijk, maar het gaat toch om de capaciteiten van de acteur. Je weet nooit hoe zo’n film het buiten Noorwegen zal doen. Tot vlak voor het begin van de opnames wisten we niet zeker of Stellan mee zou doen.

Hoe ben je hoofdrolspeler Benjamin Helstad en zijn medespelers op het spoor gekomen?
We hebben een open casting gehouden. Benjamin had nog niet veel ervaring, maar ik zag gelijk iets bijzonders in hem. Je zou hem eigenlijk moeten ontmoeten, want hij komt op het scherm echt heel anders over dan in het echt. Hij bleef na de auditie in mijn achterhoofd zitten. De andere jongens hebben we in kleine steden gezocht. Ik wilde acteurs die er niet uitzagen alsof ze uit 2010 kwamen. Ze moesten tijdloze persoonlijkheden hebben. Het is lastig om acteurs in die leeftijdsgroep te vinden. Eén van hen had zelfs een penitentiaire achtergrond, maar de meeste van zijn leeftijdsgenoten hadden niet zo’n toepasselijke geschiedenis.

Hoe heb je het personage Erling vormgegeven?
Aanvankelijk gaven we veel meer informatie over zijn achtergrond en waarom hij naar Bastøy is gebracht. Ik vond het personage veel interessanter als je niet wist hoe slecht of goed hij was. Ik wilde duidelijk maken hoe zijn geweten in elkaar stak.

Dat is toch best een gevaarlijk besluit? Je moet als kijker wel mee kunnen leven met Erling en dan kan het gissen naar wat hij fout heeft gedaan flink in de weg zitten.
We hebben bewust geen film willen maken waarin de jongens bij elkaar zaten en door middel van flashbacks hun levensverhaal vertelden. We wilden nog wat aan de verbeelding overlaten. Het draait om zijn doorzettingsvermogen. Het mysterie rondom Erling behoeft geen uitleg of nadere invulling. Bastøy was niet een gevangenis in de strikte zin. De jongens daar kregen geen straf, maar moesten heropgevoed worden. Erling is een jongen die misschien wel eens gevaarlijk zou kunnen zijn, wat een hele nieuwe dimensie aan het verhaal geeft.’

Je bent zelf vader. Vond je het dan niet confronterend om met deze jeugdige cast te werken?
Helemaal niet. Als regisseur moet je weliswaar autoriteit uitstralen, maar de acteurs moeten niet bang voor je zijn. Die balans is heel belangrijk. Dit is geen spel, maar het is werk. Ik voel constante druk, maar mijn cast moet dat niet voelen. Ze moeten spontaan en relaxed zijn. Dat krijg je niet voor elkaar als ik voortdurend op de set ga lopen schreeuwen.

Kun je iets meer vertellen over de filmlocatie?
We hebben de film geschoten in Estland op een schiereiland. Op het echte Bastøy staat nog steeds een gevangenis die ook nog eens behoorlijk modern is, dus we konden daar niet filmen. Dat zou echt veel te duur zijn geworden. Wat betreft weer en geografie komt de filmlocatie sterk overeen met Bastøy.

Lonkt Amerika nu je zoveel internationale aandacht voor King of Devil’s Island hebt gekregen?
Het gaat me om het project zelf en het vertellen van een goed verhaal. Ik ga niet naar Amerika omdat het Amerika is. Ik weet nog niet wat ik hierna ga doen.

Lees ook de recensie van King of Devil's Island.