in Interview
In 1995 richtte Thomas Vinterberg samen met Lars von Trier de sobere Dogme'95-beweging op, die stelde dat films gemaakt moesten worden volgens een zogenaamde 'eed van zuiverhuid' bestaande uit tien regels. Vinterberg had in 1998 als eerste succes met het gevierde Festen, maar daarna deed hij er vijf jaar over om met een nieuwe film te komen, het onterecht afgekraakte en geflopte It's All About Love. Ondertussen werd Von Trier de meest vereerde Deense filmmaker ter wereld. Hij schreef het script voor Vinterbergs volgende film, Dear Wendy, die nog harder flopte. Vinterberg keerde toen terug naar eigen land met When A Man Comes Home, een film die het in o.a. Italië en Noorwegen goed deed maar in eigen land verguisd werd en hier in Nederland niet eens uitkwam. Nu lijkt het er met zijn nieuwste film Submarino dan eindelijk op dat Vinterberg weer erkenning en enig succes in binnen- en buitenland krijgt. In het kader van de Nederlandse release van de film sprak FilmTotaal hem onlangs:
Waarom heeft u uw nieuwe film Submarino genoemd?
Nou ja, ten eerste is het de titel van het boek en ik kon niks beters verzinnen. Maar ik heb het altijd gezien als een film over mensen die de oppervlakte proberen te bereiken, die naar lucht happen. In die zin was het logisch om een titel te hebben die verwijst naar onder water zijn. Daarnaast is hun leven een marteling, en submarino is de naam van een martelmethode waarbij mensen ondergedompeld worden in water.
Waar gaat volgens ú de film precies over?
Het gaat over ouderschap, over mensen die voor kinderen proberen te zorgen... en daarin falen. En het gaat over broederschap. In zekere zin is deze film het tegenovergestelde van Festen. Die film ging over de claustrofobie van familie, dat je aan die mensen niet kan ontsnappen. Terwijl dit verhaal juist gaat over het langzaam van elkaar wegdrijven door het dagelijks leven. Er is een verlangen naar je jeugd en de familie die je nauwelijks meer ziet, wat ik erg herkenbaar vond in dit boek.
Waarom vond u het zo herkenbaar?
Ik heb veel broers en zussen, en langzamerhand zien we elkaar steeds minder. We krijgen kinderen en het leven voert ons weg van het warme bed van onze jeugd. Als filmmaker heb je een emotionele klik met je materiaal nodig waardoor je de film wilt maken en dat heeft op de een of andere manier vaak met je eigen leven te maken. Vlak voordat ik deze film maakte ben ik gescheiden, en voor het eerst in mijn leven was ik alleen met mijn kinderen en moest ik optreden als ouder om ze in deze trieste tijd op de been te houden. De scènes waarin de vader probeert zijn zoon een gelukkig alledaags leven te geven ontroerden mij opeens zeer.
Was het als vader moeilijk om de scènes te filmen waarin de vader faalt om voor zijn zoon te zorgen?
Ja, het was moeilijk maar ook bevredigend. Omdat ik die scènes goed vond en het belangrijk vond om ze te maken.
In zowel Festen, It's All About Love, When A Man Comes Home als Submarino keert het thema terug van de ouders die het niet alleen nalaten om goed voor hun kinderen te zorgen maar ze zelfs actief pijn doen en als gevolg daarvan traumatiseren. Waar komt dit vandaan?
Ik weet het niet. Mijn arme vader, hij is zo'n aardige man. Het is vreemd, allebei mijn ouders zijn zo warm en zorgzaam een echt product van de jaren zestig. Misschien komen die figuren uit de hippiecommune waar ik in opgroeide. Daar waren een heleboel vaders, sommige bruter dan anderen. Maar het is een thema dat me achtervolgt. Als je een script schrijft, ga je niet eerst nadenken over welke thema's je gaat verwerken in je verhaal. Het gebeurt gewoon, ik ben er om de een of andere reden mee bezig.
Het is net zoals Arnold Schönberg ooit zei: Composition is improvisation slowed down.
Precies, precies. Het is half wiskunde, en half intuïtief frommelen. Ik waardeer het echt dat mensen films analyseren. Het is belangrijk als taal en om te begrijpen wat wij nu eigenlijk doen. Maar in het creatieve proces, tijdens het schrijven, is het behoorlijk dom en banaal. Als je mensen die verliefd zijn beschrijft, of een vader en een zoon, dan werkt het niet om daar slim over te doen. Het werkt als je iets weggeeft, als je erin smelt. Snap je wat ik bedoel?
Niet precies...
Je hebt een voor en een na bij filmmaken. We zijn nu na de film. Je hebt helemaal gelijk, het is een nauwkeurige analyse dat er telkens vaders zijn die falen en hun zonen zelfs geweld aandoen. Maar ik weet niet waarom.
U bent niet bang dat dit op u als vader zal reflecteren?
Nee. Zo ben ik niet. Ik ben misschien egocentrisch, maar ik ben erg voorzichtig met mijn kinderen. Misschien wel te veel, ik heb ze misschien wel te veel beschermd.
Waarom bent u teruggekeerd naar Denemarken na twee films in Amerika?
Festen veranderde mijn leven. Het was een groot succes en opende veel deuren voor me. Ik had de missie volbracht door artistiek iets krankzinnigs en dappers te doen. Daarna wilde ik iets anders doen met het medium film, een uitdagingsfilm maken. Daarom maakte ik It's All About Love, compleet het tegenovergestelde van een Dogmefilm en met alle regels brekend. Ik begon toen aan een tien jaar lange reis die erg avontuurlijk was, qua vorm, maar ook erg pijnlijk omdat hij niet succesvol was. Ik verkende nieuwe talen in filmmaken. Na tien jaar had ik het gevoel dat ik weer verder moest gaan met waar ik ooit mee begonnen was, met mijn soort verhalen. En dat is waarom ik weer in het Deens film en mijn nieuwste film vooral op mijn afstudeerfilm lijkt. Ik vind het erg fijn om weer films te maken die dichter bij mijzelf staan. When A Man Comes Home was bedoeld als een thuiskomst, een stap terug na het grote avontuur.
Maar u werd niet goed ontvangen thuis.
Nee. Het was eigenlijk mijn bedoeling om de film in Italië te maken, omdat ik het verhaal toch als een soort opera zie. Maar mij werd verteld dat daar een gozer zit met de naam Berlusconi die geen geld over heeft voor cultuur. Daar krijg je je project nooit van de grond. Maar ik had het toch in het Italiaans moeten maken, want dat is het land waar de film wel goed ontvangen werd. In Kopenhagen stonden ze klaar met stokken, klaar om mij te vermoorden. Ik zal nooit vergeven worden voor het verlaten van Dogme.
Nooit?
Nou ja, ze vonden deze nieuwe film wel goed. Voor het eerst in lange tijd kreeg ik weer bijna unaniem positieve recensies. Het beangstigt me. Recensies in Denemarken, die werken volgens een ander systeem, eentje van liefde en haat en vergeving. Het heeft weinig te maken met de film zelf. Maar het is prettig dat ze de film deze keer wel goed vinden, want het is lastig om de hele tijd afgekraakt te worden.
In vergelijking met uw vorige drie films ziet Submarino er veel soberder en duisterder uit. Hoort dit ook bij de terugkeer naar het filmmaken van voorheen?
Na Festen en het opblazen van mijn wereld daarna moest ik weer uitvinden waar de muren van de kamer waren. Submarino heeft een puurheid die me doet denken aan Festen, maar vooral ook aan de films daarvoor. Ik heb de ervaring van het ontdekken gemist. Ik werd steeds meer de vader van When A Man Comes Home, terwijl ik daarvoor de zoon was. Ik voelde me gecorrumpeerd, als 'de groep Vinterberg' in plaats van gewoon Thomas. Daarom huurde ik voor Submarino alleen maar eerstelingen voor de crew. Ik hou ervan om me op dun ijs te begeven, de puurheid en onschuld van risico nemen. Het maken van deze film was alsof ik weer voor het eerst naar de wereld keek.
Voor de film moest u ook werkelijk nieuwe werelden verkennen, nietwaar?
Ik heb heel wat onderzoek gedaan voor de film. Want wie was ik, een bourgeois filmmaker die een film over de arme mensen gaat maken? Ik moest de barrière tussen ons en hen verwijderen, en ben daarom een flinke tijd gaan doorbrengen in de buurt waar het verhaal zich afspeelt en waar de schrijver van het boek opgroeide, en vond daar een... nederigheid. Toen belde ik mijn oude klasgenoot Thomas op, die twintig jaar aan heroïne verslaafd was. Ik heb met hem veel tijd gespendeerd en heel veel vragen gesteld over alle precieze details. Het moest extreem realistisch zijn. Je moet echt geloven dat dit zijn dagelijkse leven is. Het was een lang proces, want ik had veel te leren.
Hoe was het voor u om voor de eerste keer een boek te verfilmen?
Het was geweldig. Een wit stuk papier is altijd eng. Wanneer je zelf een verhaal bedenkt, kan altijd de gevaarlijke vraag opkomen: Waarom doe ik dit? Je kan altijd het gevoel krijgen dat je iets aan het uitvinden bent om het uitvinden zelf. Een boek heeft zichzelf al bewezen, en je hebt altijd iets om op terug te vallen. Ik sprak af met mijn coscriptschrijver dat we net zouden doen alsof het verhaal echt gebeurd was, zodat we zo trouw mogelijk aan het boek zouden blijven. En toen zijn we natuurlijk dingen gaan veranderen.
Was dat niet moeilijk voor u?
Nee, want na een tijd in het schrijfproces weet je niet meer wat van jou is en wat van het boek. Neem bijvoorbeeld de broodrooster in het begin, we wisten op een gegeven moment niet meer of dat nou in het boek stond. Toen controleerden we dat en bleken we zelf die ontzettend zieke scène bedacht te hebben. We hebben ook het einde veranderd, door er een scène aan toe te voegen die niet in het boek zat en zo toch met een beetje hoop te eindigen.
Wat vond de schrijver daarvan?
Hij vond het prachtig. En hij is een zeer eerlijke man. Er waren dingen die hij niet leuk vond, maar dit vond hij mooi. Hij vond het bijvoorbeeld niks dat ik Ivan veranderd had van een kleine, magere, agressieve gastarbeider in een grote, dikke, zweterige Deen. Het is alsof iemand anders je kind een andere naam geeft. Het is niet zozeer dat er iets mis is met die naam, maar het is niet de naam die jij bedacht hebt.
Waarom heeft u Ivan zo veranderd?
In het proces van leven creëren op het scherm is er de cruciale combinatie van tekst en casting. Opeens vind je leven. Ik vond deze acteur precies passen bij het personage, ik geloofde hem. Ik zag hem zo door straten zwerven, op bankjes slapen. Terwijl ik alle goed getrainde Deense acteurs niet geloofde. Vaak is casting een kwestie van het tegenovergestelde doen dan je bij het personage verwacht. In Festen is de vader een monster dat zijn kinderen heeft misbruikt en ik castte de charmantste Deense acteur die in zestig films nog nooit een schurk had gespeeld. Voor mij werd het daardoor levendiger, en voor het publiek was het problematischer dat deze toch eigenlijk heel aardige vent dit zijn kinderen had aangedaan. Dat soort zaken brengt lagen aan in een film. Het leven is niet wat het lijkt. Een film en personages creëren gaat ontzettend over wat je laat zien en wat je verbergt, en daar speel ik graag mee.
Lees hier de recensie van Submarino.
Waarom heeft u uw nieuwe film Submarino genoemd?
Nou ja, ten eerste is het de titel van het boek en ik kon niks beters verzinnen. Maar ik heb het altijd gezien als een film over mensen die de oppervlakte proberen te bereiken, die naar lucht happen. In die zin was het logisch om een titel te hebben die verwijst naar onder water zijn. Daarnaast is hun leven een marteling, en submarino is de naam van een martelmethode waarbij mensen ondergedompeld worden in water.
Waar gaat volgens ú de film precies over?
Het gaat over ouderschap, over mensen die voor kinderen proberen te zorgen... en daarin falen. En het gaat over broederschap. In zekere zin is deze film het tegenovergestelde van Festen. Die film ging over de claustrofobie van familie, dat je aan die mensen niet kan ontsnappen. Terwijl dit verhaal juist gaat over het langzaam van elkaar wegdrijven door het dagelijks leven. Er is een verlangen naar je jeugd en de familie die je nauwelijks meer ziet, wat ik erg herkenbaar vond in dit boek.
Waarom vond u het zo herkenbaar?
Ik heb veel broers en zussen, en langzamerhand zien we elkaar steeds minder. We krijgen kinderen en het leven voert ons weg van het warme bed van onze jeugd. Als filmmaker heb je een emotionele klik met je materiaal nodig waardoor je de film wilt maken en dat heeft op de een of andere manier vaak met je eigen leven te maken. Vlak voordat ik deze film maakte ben ik gescheiden, en voor het eerst in mijn leven was ik alleen met mijn kinderen en moest ik optreden als ouder om ze in deze trieste tijd op de been te houden. De scènes waarin de vader probeert zijn zoon een gelukkig alledaags leven te geven ontroerden mij opeens zeer.
Was het als vader moeilijk om de scènes te filmen waarin de vader faalt om voor zijn zoon te zorgen?
Ja, het was moeilijk maar ook bevredigend. Omdat ik die scènes goed vond en het belangrijk vond om ze te maken.
In zowel Festen, It's All About Love, When A Man Comes Home als Submarino keert het thema terug van de ouders die het niet alleen nalaten om goed voor hun kinderen te zorgen maar ze zelfs actief pijn doen en als gevolg daarvan traumatiseren. Waar komt dit vandaan?
Ik weet het niet. Mijn arme vader, hij is zo'n aardige man. Het is vreemd, allebei mijn ouders zijn zo warm en zorgzaam een echt product van de jaren zestig. Misschien komen die figuren uit de hippiecommune waar ik in opgroeide. Daar waren een heleboel vaders, sommige bruter dan anderen. Maar het is een thema dat me achtervolgt. Als je een script schrijft, ga je niet eerst nadenken over welke thema's je gaat verwerken in je verhaal. Het gebeurt gewoon, ik ben er om de een of andere reden mee bezig.
Het is net zoals Arnold Schönberg ooit zei: Composition is improvisation slowed down.
Precies, precies. Het is half wiskunde, en half intuïtief frommelen. Ik waardeer het echt dat mensen films analyseren. Het is belangrijk als taal en om te begrijpen wat wij nu eigenlijk doen. Maar in het creatieve proces, tijdens het schrijven, is het behoorlijk dom en banaal. Als je mensen die verliefd zijn beschrijft, of een vader en een zoon, dan werkt het niet om daar slim over te doen. Het werkt als je iets weggeeft, als je erin smelt. Snap je wat ik bedoel?
Niet precies...
Je hebt een voor en een na bij filmmaken. We zijn nu na de film. Je hebt helemaal gelijk, het is een nauwkeurige analyse dat er telkens vaders zijn die falen en hun zonen zelfs geweld aandoen. Maar ik weet niet waarom.
U bent niet bang dat dit op u als vader zal reflecteren?
Nee. Zo ben ik niet. Ik ben misschien egocentrisch, maar ik ben erg voorzichtig met mijn kinderen. Misschien wel te veel, ik heb ze misschien wel te veel beschermd.
Waarom bent u teruggekeerd naar Denemarken na twee films in Amerika?
Festen veranderde mijn leven. Het was een groot succes en opende veel deuren voor me. Ik had de missie volbracht door artistiek iets krankzinnigs en dappers te doen. Daarna wilde ik iets anders doen met het medium film, een uitdagingsfilm maken. Daarom maakte ik It's All About Love, compleet het tegenovergestelde van een Dogmefilm en met alle regels brekend. Ik begon toen aan een tien jaar lange reis die erg avontuurlijk was, qua vorm, maar ook erg pijnlijk omdat hij niet succesvol was. Ik verkende nieuwe talen in filmmaken. Na tien jaar had ik het gevoel dat ik weer verder moest gaan met waar ik ooit mee begonnen was, met mijn soort verhalen. En dat is waarom ik weer in het Deens film en mijn nieuwste film vooral op mijn afstudeerfilm lijkt. Ik vind het erg fijn om weer films te maken die dichter bij mijzelf staan. When A Man Comes Home was bedoeld als een thuiskomst, een stap terug na het grote avontuur.
Maar u werd niet goed ontvangen thuis.
Nee. Het was eigenlijk mijn bedoeling om de film in Italië te maken, omdat ik het verhaal toch als een soort opera zie. Maar mij werd verteld dat daar een gozer zit met de naam Berlusconi die geen geld over heeft voor cultuur. Daar krijg je je project nooit van de grond. Maar ik had het toch in het Italiaans moeten maken, want dat is het land waar de film wel goed ontvangen werd. In Kopenhagen stonden ze klaar met stokken, klaar om mij te vermoorden. Ik zal nooit vergeven worden voor het verlaten van Dogme.
Nooit?
Nou ja, ze vonden deze nieuwe film wel goed. Voor het eerst in lange tijd kreeg ik weer bijna unaniem positieve recensies. Het beangstigt me. Recensies in Denemarken, die werken volgens een ander systeem, eentje van liefde en haat en vergeving. Het heeft weinig te maken met de film zelf. Maar het is prettig dat ze de film deze keer wel goed vinden, want het is lastig om de hele tijd afgekraakt te worden.
In vergelijking met uw vorige drie films ziet Submarino er veel soberder en duisterder uit. Hoort dit ook bij de terugkeer naar het filmmaken van voorheen?
Na Festen en het opblazen van mijn wereld daarna moest ik weer uitvinden waar de muren van de kamer waren. Submarino heeft een puurheid die me doet denken aan Festen, maar vooral ook aan de films daarvoor. Ik heb de ervaring van het ontdekken gemist. Ik werd steeds meer de vader van When A Man Comes Home, terwijl ik daarvoor de zoon was. Ik voelde me gecorrumpeerd, als 'de groep Vinterberg' in plaats van gewoon Thomas. Daarom huurde ik voor Submarino alleen maar eerstelingen voor de crew. Ik hou ervan om me op dun ijs te begeven, de puurheid en onschuld van risico nemen. Het maken van deze film was alsof ik weer voor het eerst naar de wereld keek.
Voor de film moest u ook werkelijk nieuwe werelden verkennen, nietwaar?
Ik heb heel wat onderzoek gedaan voor de film. Want wie was ik, een bourgeois filmmaker die een film over de arme mensen gaat maken? Ik moest de barrière tussen ons en hen verwijderen, en ben daarom een flinke tijd gaan doorbrengen in de buurt waar het verhaal zich afspeelt en waar de schrijver van het boek opgroeide, en vond daar een... nederigheid. Toen belde ik mijn oude klasgenoot Thomas op, die twintig jaar aan heroïne verslaafd was. Ik heb met hem veel tijd gespendeerd en heel veel vragen gesteld over alle precieze details. Het moest extreem realistisch zijn. Je moet echt geloven dat dit zijn dagelijkse leven is. Het was een lang proces, want ik had veel te leren.
Hoe was het voor u om voor de eerste keer een boek te verfilmen?
Het was geweldig. Een wit stuk papier is altijd eng. Wanneer je zelf een verhaal bedenkt, kan altijd de gevaarlijke vraag opkomen: Waarom doe ik dit? Je kan altijd het gevoel krijgen dat je iets aan het uitvinden bent om het uitvinden zelf. Een boek heeft zichzelf al bewezen, en je hebt altijd iets om op terug te vallen. Ik sprak af met mijn coscriptschrijver dat we net zouden doen alsof het verhaal echt gebeurd was, zodat we zo trouw mogelijk aan het boek zouden blijven. En toen zijn we natuurlijk dingen gaan veranderen.
Was dat niet moeilijk voor u?
Nee, want na een tijd in het schrijfproces weet je niet meer wat van jou is en wat van het boek. Neem bijvoorbeeld de broodrooster in het begin, we wisten op een gegeven moment niet meer of dat nou in het boek stond. Toen controleerden we dat en bleken we zelf die ontzettend zieke scène bedacht te hebben. We hebben ook het einde veranderd, door er een scène aan toe te voegen die niet in het boek zat en zo toch met een beetje hoop te eindigen.
Wat vond de schrijver daarvan?
Hij vond het prachtig. En hij is een zeer eerlijke man. Er waren dingen die hij niet leuk vond, maar dit vond hij mooi. Hij vond het bijvoorbeeld niks dat ik Ivan veranderd had van een kleine, magere, agressieve gastarbeider in een grote, dikke, zweterige Deen. Het is alsof iemand anders je kind een andere naam geeft. Het is niet zozeer dat er iets mis is met die naam, maar het is niet de naam die jij bedacht hebt.
Waarom heeft u Ivan zo veranderd?
In het proces van leven creëren op het scherm is er de cruciale combinatie van tekst en casting. Opeens vind je leven. Ik vond deze acteur precies passen bij het personage, ik geloofde hem. Ik zag hem zo door straten zwerven, op bankjes slapen. Terwijl ik alle goed getrainde Deense acteurs niet geloofde. Vaak is casting een kwestie van het tegenovergestelde doen dan je bij het personage verwacht. In Festen is de vader een monster dat zijn kinderen heeft misbruikt en ik castte de charmantste Deense acteur die in zestig films nog nooit een schurk had gespeeld. Voor mij werd het daardoor levendiger, en voor het publiek was het problematischer dat deze toch eigenlijk heel aardige vent dit zijn kinderen had aangedaan. Dat soort zaken brengt lagen aan in een film. Het leven is niet wat het lijkt. Een film en personages creëren gaat ontzettend over wat je laat zien en wat je verbergt, en daar speel ik graag mee.
Lees hier de recensie van Submarino.
